LIGO’dan Önce Karadelik Gözlemlemeye Çalışmak ve Goccaman Yıldızı Işık Hızına Yaklaştırmak

Tanımı ışık yaymamak olan bir şeyi nasıl görürsünüz? Elinizdeki aletler sadece radyo dalgaları gözlemleyebiliyorsa yapacağınız pek bir şey yok. Bu gözlemlediğiniz “şeyin” etrafındaki, radyo dalgaları yayan cisimlere bakacaksınız. Eğer bu cisimlerin hareketleri teori ile uyumlu ise, yaşadınız.

LİGO gözlemi öncesi karadelik gözlemlemek için insanların yapmaya çalıştığı şey aşağı yukarı buydu. Karadelik olduğunu düşündüğünüz bir şeyin etrafındaki yıldızlara bakıyorsunuz ve hareketlerinden bunun karadelik olup olmadığını anlamaya çalışıyorsunuz. Bu aşağıda gördüğünüz yıllara yayılmış gözlemler sonucu yıldızların bir karaltı etrafında Deli Dumrul gibi hareket ettiği görülmüş. Bakılan yer, Samanyolu galaksimizin ortası. Galaksimizin ortasında kocamanından bir karadelik olduğu düşünülüyor. 1992-2002 yılları arasında yapılmış bu aşağıdaki gözlem, karadeliklerin varlığına en büyük kanıtlardan biri. Yıldızlar görünmeyen bir “şeyin” etrafında yörünge çiziyorlar.

Yıldızlar ortadaki bir karaltının etrafında nasıl acayip dolaşıyorlar? 🙂 Şurada da, aynı karadelik bir yıldızı hüpletiyor:

LIGO sayesinde, karadelikleri gözlemlemek için radyo dalgalarına bağımlı değiliz. Kütlecekim dalgaları ile karadelikleri araştırabiliyoruz. LİGO, geçen sene kütlecekim dalgalarını gözlemlediklerini duyurdu. Kütlecekim dalgaları hakkında da burada yazmıştım.

Bir kütleye daha yakınsanız, yörünge hızınız artar. Mesela, Dünya’nın Güneş etrafındaki hızı, eliptik yörünge izlediğinden sabit değildir. Dünya’nın Güneş etrafındaki hızı, Güneş’e daha yakın olduğunda \(30300\) m/s, uzak olduğunda \(29300\) m/s. Güneş’in bir karadelik kadar kütlesi olmadığından aradaki fark çok fazla değil.

Heh, Samanyolu’nun merkezindeki süper kütleli karadelikten bahsediyorsak (ismi Sagittarius A*) bu hız farkları devasa. 2018’de, bu karadeliğin etrafında yörünge çizen S2 yıldızı karadeliğin 17 ışık saati (Dünya Güneş uzaklığının 122.6 katı) kadar yakınlaşacak. Bu yüzden, o kadar ivmelenecek ki, en hızlı noktasında hızı yaklaşık \(30000000\) km/h (\(8.3\times 10^{6}\) m/s) olacak. Bu da ışık hızının \(\%2.5\)’i! Güney Avrupa Gözlemevi (ESO) bu olayın simülasyonunu yapmış. Kırmızı ile işaretlenmiş yörünge S2 yıldızının çizeceği yörünge.

Gorsel: (NASA-JPL) Bir yildizi yutan karadeligin betimlemesi.

Yazar: Bilgecan Dede.

The following two tabs change content below.

• Bilgi
• Son Yazıları

Bilgecan Dede

Hukuğa kafası basmadığından meslek okuluna gitti bu. Ondan sonra gâvur bir ustanın yanına çırak verdiler eli iş tutsun diye, çok şükür ustalığını kazanmış ondan, şimdi de usta olmuş çalışıyor. Eli yüzü düzgün biriyle de evermişler. Ben diyorum, “Bak ileride torun combalak olacak, gel bir şirkette işe başla.” Ama dinlemiyor ki, asi biraz bu.

Yazar: Bilgecan Dede (tümünü gör)

• Fourier Serisi yazısına ek: - 23 Aralık 2018
• Yapay zekâ yüzünden kaybolacak ve eklenecek iş sayıları, bir tabloda - 4 Nisan 2018
• 130 yıl sonra gelen adalet: Telefonun mucidi resmî olarak Antonio Meucci! - 18 Şubat 2018
• Denklem Yazmak - 6 Ocak 2018
• Temel Harmonikler ve Lissajous Eğrileri - 17 Aralık 2017